ამერიკული ყოველკვირეული ჟურნალის „ლაიფის“ 1953 წლის 29 ივნისის გამოშვებაში გამოქვეყნდა ჰერბერტ ბრინის სტატია, რომელშიც აღწერილი იყო ერთი სამწუხარო და უცნაური ამბავი, რაც თავს დაატყდა ნიუ იორკელ კრისტოფერ ემანუელ ბალესტრეროს, ქალაქის ერთ პატარა კლუბში მომუშავე კონტრაბასისტს. ამ მშვიდ და ოჯახის ერთგულ მუსიკოსს მოულოდნელად ბრალად დაედო ყაჩაღობა, ხოლო გამოძიებისას და სასამართლოს მსვლელობისას – ლამის ბოლო წუთამდე – მას არ აღმოაჩნდა არავითარი საშუალება, დაემტკიცებინა თავისი უდანაშაულობა, სანამ მოულოდნელად, სხვა საქმის გამო დაპატიმრებულმა ნამდვილმა დამნაშავემ თავად არ აღიარა საკუთარი ბრალი. მალევე გამოიცა დრამატურგ მაკსველ ანდერსონის დოკუმენტური წიგნი, რომელშიც იგივე ამბავი უფრო დაწვრილებით იყო გადმოცემული.

როგორც ჩანს, მომხდარს უმალვე მიაპყრო ყურადღება  იმჟამად ამერიკაში მცხოვრებმა ბრიტანელმა კინოს რეჟისორმა ალფრედ ჰიჩკოკმა (1899-1980), რომელმაც გადაწყვიტა, ეს ამბავი ჯერ სცენარად ჩამოეყალიბებინა (წიგნის ავტორის მონაწილეობით), ხოლო შემდგომ საკუთარ ფილმად ექცია. ჩანაფიქრის ხორცშესხმას დრო დასჭირდა: სამი წლის შემდეგ, 1956 წლის მიწურულს, ნიუ იორკში ჩატარდა  პრემიერა ფილმისა „კაცი, რომელიც შეეშალათ“ (“The Wrong Man”).

ფილმის დასაწყისისას, მოვლენათა განვითარებამდე, ჰიჩკოკი ეკრანიდან მიმართავს მაყურებელს და აუწყებს მას, რომ მის ამ ნაწარმოებში, განსხვავებით წინათაგან, არანაირი გამონაგონი არ იქნება, – ყველაფერი  მხოლოდ და მხოლოდ სიმართლეა. მაგრამ, რეჟისორის სიტყვებით, ამის მიუხედავად, მასში იმაზე უფრო უჩვეულო ამბები ხდება, ვიდრე მის წინა ქმნილებებში მომხდარა.

ამბავთა თანმიმდევრობა ფილმში მართლაც ისე დაეწყობა, როგორც ნამდვილად მოხდა: სადაზღვევო კომპანიის ორი მოხელე ხელს დაადებს ბალესტრეროს და დააბრალებს მას ავაზაკობას. მათი განცხადებით, მან, თანამშრომელთა მიმართ მუქარით, დაწესებულებიდან გაიტაცა არასრული სამასი დოლარი. ეჭვმიტანილის ყველა მცდელობა, როგორმე გაიმართლოს თავი, უშედეგოდ მთავრდება. ბოლოს, თითქმის პროცესის დასრულებისას, როცა მსაჯულებმა განაჩენი უნდა გამოიტანონ და სასჯელი უკვე გარდაუვალად ჩანს, სრულიად შემთხვევით აღმოჩნდება, რომ დანაშაული ჩაუდენია უმუშევარ ჩარლზ ჯეიმს დენიელს, რომელიც გარეგნობით დაუჯერებლად ჰგავს კონტრაბასისტს.

თუმცა ორიოდ რამ, ალფრედ ჰიჩკოკის სურვილითა და ჩანაფიქრით, ფილმში მაინც გამძაფრებულად ან განსხვავებულადაა ნაჩვენები: უფრო ზუსტად, საგანგებოდაა წარმოჩენილი – მათ შორის, სხვადასხვა კინემატოგრაფიული საშუალებით – მთავარი მოქმედი პირის ღრმა რელიგიურობა, ხოლო ის გამოსავალი, რომლითაც ნაწარმოები მთავრდება, მორწმუნე ადამიანის ლოცვითა და მას მოდევნებული ღმრთაებრივი სასწაულითაა ახსნილი; ამას გარდა, ფილმის ბოლო წარწერა ამცნობს მაყურებელს, რომ ბალესტრეროს ცოლი მძიმე ფსიქიკური დაავადებისაგან ერთ წელიწადში განიკურნა, თუმცა ყოფითად, – მძიმე ემოციური განსაცდელის, მოულოდნელი თავზარდაცემის შემდეგ და შედეგად, – ამ ქალმა ვეღარ დაძლია თავისი მძიმე მდგომარეობა და სიცოცხლის ბოლომდე ფსიქიატრიული კლინიკის პაციენტად დარჩა, რაც არანაირად არ შეესაბამებოდა რეჟისორის მიერ წინასწარ, ნაჩქარევად გამოცხადებულ, თუნდაც ნამდვილად სასურველ გამოსავალს.

უნდა ითქვას, რომ იმთავითვე შესამჩნევია ნაწარმოების მკაფიო დოკუმენტური სტილი, რომელიც ცხადად მჭვალავს მთელ ფილმს, – ფერმკრთალი შავ-თეთრი კადრებისა და გამომსახველობითი განზომილების შესამჩნევი სიძუნწის ჩათვლით, – რამაც, გარდა ავტორისეული წინასწარი სიტყვიერი დათქმისა, მაყურებელს საშუალება არ უნდა დაუტოვოს, დაეჭვდეს ეკრანზე წარმოსახულის ცხოვრებისეულ სანდოობაში.

მაინც რამ განაპირობა, რომ მომხდარი ამბავი პიროვნულად მიმზიდველი და შემოქმედებითად შთამაგონებელი აღმოჩნდა რეჟისორისათვის? რა იყო ის გამორჩეული უჩვეულობა, რაც ასე ღირებულად მიაჩნდა რეჟისორს თავისი უწყების მისატანად მაყურებლისათვის?

ერთმა კერძო ფათერაკმა, რომელიც, მართალია, მეტად დრამატული აღმოჩნდა არა მარტო რიგითი უდანაშაულო ადამიანისათვის, არამედ რომელმაც ლამის დამანგრევლად იმოქმედა მთელ მის ოჯახზე, მაგრამ რაც განაპირობა მხოლოდ მოულოდნელმა შემთხვევითობამ (ანუ დამნაშავისა და უდანაშაულო ადამიანის ლამის სრულმა გარეგნულმა მსგავსებამ), საშუალება მისცა ალფრედ ჰიჩკოკს, ნათლად გამოეხატა თავისი სანუკვარი უწყება როგორც სამყაროს მეტაფიზიკური წყობის, ისე ადამიანის ადგილისა და შესაძლებლობის შესახებ უხილავი ღმრთაებრივი ძალის მიერ აგებულ სამყაროში.

ვისაც ფილმი – „კაცი, რომელიც შეეშალათ“ – უნახავს, რა თქმა უნდა, უყურადღებოდ არ დარჩებოდა მისი თვალსაჩინო რელიგიური განზომილება, რომელიც ასე ხილულად გამოვლინდა მასში და რომელიც, შესაძლოა, ასე მეტყველი არ ყოფილა ჰიჩკოკის სხვა ნაწარმოებებში.

რეჟისორმა მოგვიანებით თავის კოლეგასთან, ფრანსუა ტრიუფოსთან, საუბრისას შესაბამის შეკითხვას უპასუხა, რომ იგი, რა თქმა უნდა, უწინარესად კათოლიკე რეჟისორია და მოითხოვა კიდეც, რომ იგი სწორედ ამგვარად მოეხსენიებინათ.

ღირსშესანიშნავია, რომ სინამდვილე და რეჟისორის რელიგიურ-იდეური თვალსაზრისი  ხელს უწვდიდა ერთმანეთს, რაც კიდევ ერთხელ ადასტურებს, რომ ავტორის არჩევანი არანაირად არ ყოფილა საალალბედო: სხვა თუ არაფერი, სცენარისტისა თუ რეჟისორისაგან დამოუკიდებლადაც, თავად მთავარი მოქმედი პირის, ბალესტრეროს, სახელები – კრისტოფერი და ემანუელი – ბიბლიურ-ქრისტიანული სიმბოლიკით დატვირთული აღმოჩნდა.

ფილმის მოქმედებათა თანმიმდევრობა ცხადად აჩვენებს, თუ როგორი უძლურია ადამიანი, როცა და რადგან გარემოებანი მის საწინააღმდეგოდ განლაგდა, – ამ საბედისწერო შემთხვევისას სამართლიანი გადაწყვეტილების გამოტანა მიუღწეველი და მოუპოვებელი ჩანს. მიუხედავად იმისა, რომ ბრალდებულს არ აკლია ირგვლივ მყოფთა მხარდაჭერა, ოჯახისა თუ მეგობრების მხრივ, და არც კანონის მსახურ-აღმსრულებლები იჩენენ მის მიმართ რამე განსაკუთრებულ სისასტიკეს ან მიკერძოებულობას, აშკარაა, რომ ბრალდებული მაინც – ამ გარემოებაშიც კი – განწირულია, რაკი სამართლიანობის მიღწევის, სამართლის აღსრულების ყოველგვარი მიწიერი საშუალება, როგორც მკაფიოდ გამოჩნდა, ამოწურულია... საგანგებოდაა აღსანიშნავი, რომ ბალესტრეროს ირგვლივ წარმოქმნილი მდგომარეობა არ ჩამოყალიბებულა რომელიმე დიქტატორულ სახელმწიფოში, სადაც მოქალაქე უმწეოა ხელისუფლების თავნებობის წინაშე, ანდა ისეთ უსამართლო სივრცეში, სადაც ადამიანი მხოლოდ საკუთარ ძალას, შეძლებასა თუ მოხერხებას უნდა დაეყრდნოს, რაკი სხვაგვარი გამოსავალი მისთვის არც დარჩენილა. მით უმეტეს, ღირსშესანიშნავია, რომ იმ სავსებით ჩიხური მდგომარეობის გამო, რომელშიც აღმოჩნდა ნიუ იორკელი მუსიკოსი, ნამდვილად არავითარი გამოკვეთილი ბრალი არ მიუძღვის არც თავად მას და არც სახელმწიფო მმართველობის კერძო სახეობას.

ამდენად, მაყურებელი ეკრანზე ხედავს გადაუწყვეტელ განსაცდელს, რომლიდანაც გამოსავალი თითქოს საერთოდ არც ილანდება და სადაც უძლურია კერძო ადამიანიც, მისი ოჯახიც, მისი მეგობრებიც, ხოლო გარემო, თავის მხრივ, სულაც არ სცდება სამართლებრივ სივრცეს, რაკი სამართლებრივი კანონები ნამდვილად არ ირღვევა, – და მაინც, უდანაშაულო ადამიანი სრულებით უძლურია, დაამტკიცოს თავისი სიმართლე.

ფილმის ავტორისეული თვალსაზრისით, ერთადერთი ძალა, რომელსაც არსებული და, ერთი შეხედვით, შეუცვლელი მდგომარეობის გარდაქმნა, ანუ ფათერაკიდან ადამიანის გამოხსნის უნარი შესწევს, ღმრთაებრივი ნებაა. ჯერ კიდევ ძველი ბერძენი დრამატურგები თავიანთი ქმნილებების დასასრულ იყენებდნენ საგანგებო ხერხს: მაყურებლის თვალწინ, სცენაზე პირდაპირ ეშვებოდა ღმერთი მანქანიდან (Deus ex machina) და სწორედ იგი, თავისი გადაწყვეტილებით, გაარღვევდა დაბრკოლებას, საიდანაც გამოსავლის მოძებნა ადამიანის შესაძლებლობებს აღემატებოდა (დაახლოებით ამგვარივე ხერხი გამოიყენა ჰიჩკოკის თანამედროვე კინოს რეჟისორმა, ასევე კათოლიკე ჯონ ფორდმა, თავისი ცნობილი ფილმის, „დილიჟანსის“, ფინალისას). თითქოს იგივე გამოსავალი ჩანს ფილმშიც – „კაცი, რომელიც შეეშალათ“, თუმცა განსხვავება არსებითი და ხილულია: ანტიკური დრამების მიხედვით, ღმერთი თავისი სურვილით იჭრებოდა ადამიანის მიწიერ ცხოვრებაში და ადამიანის მაგიერ იღებდა გადაწყვეტილებას, თუნდაც მისთვის სასიკეთოდ, ხოლო რაკი ფილმის რეჟისორი ქრისტიანია, მან კარგად იცის, რომ ღმერთი მხოლოდ მაშინ ჩაერევა ადამიანის ცხოვრებაში და მაშინ ამოუდგება მას მხარში, როცა დამოუკიდებელი პიროვნება თავად ითხოვს ამას და როცა იგი თავად თანამშრომლობს სამყაროს შემოქმედთან. ადამიანის თანხმობის გარეშე, ადამიანის თავისუფლების სრული პატივისცემის გამო, ღმერთი, ადამიანთან თანაყოფნისას, მას არასოდეს ახვევს თავს საკუთარ ნებისეულ ჩანაფიქრს.

ფილმში ამგვარი გადამწყვეტი მნიშვნელობა ბალესტრეროს გადასარჩენად მიენიჭება ლოცვას, რომელსაც დასასჯელად თითქმის განწირული კონტრაბასისტი დედის დაჟინებული მოწოდების შედეგად წარმოთქვამს. თუმცა მაყურებელს ახსოვს, რომ მუსიკოსის ჯვრიანი სავარდე,  მორწმუნე კათოლიკისათვის აუცილებლად თანსატარებელი ნივთი, მანამდეც გამოჩნდება, – ნიშანდობლივად, საგანგებოდ გამახვილებული ყურადღებით, – ეჭვმიტანილის თავდაპირველი ჩხრეკისას, პატიმრობის პირველ ღამეს. ასევე, მაყურებელსაც და კინოს მკვლევრებსაც შეუნიშნავი თუ აღუნიშნავი  არ დარჩენიათ ჰიჩკოკისეული ხერხი, როცა სასამართლო პროცესისას ბრალდებულის უმძაფრეს დაძაბულობასა და ღმრთის მიმართ მის გულითად მინდობას გამოხატავს მაგიდის ქვეშ შეფარული ხელები, რომლებიც სავარდეზე ჩამომარცვლავს ლოცვის სიტყვებს.

ლოცვას მართლაც სასწაული მოჰყვება. როცა განაჩენის მომლოდინე მუსიკოსი ლამისაა სასოწარკვეთილებამ მოიცვას, როცა იგი ლამის თანხმდება, ბრალდებულად აღიარონ, მაშინ იგი მხურვალე  ლოცვას იწყებს იესოს ხატის წინაშე. სწორედ ამ წუთებში ეკრანზე თანდათანობით მჟღავნდება ნამდვილი მძარცველი, რომელიც გარეგნობით ასე ჩამოჰგავს ბალესტრეროს და რომელიც ამჯერადაც მორიგი დანაშაულის ჩასადენად მიემართება.

ამდენად, მორწმუნის თხოვნა, ლოცვა უნაყოფოდ არ ჩაივლის: უდანაშაულო ბრალდებული მოულოდნელად გადარჩება, იგი უეცრად დახსნილი აღმოჩნდება მოსალოდნელი სასჯელისაგან, რაც ღმრთის უეჭველ სასწაულად წარმოჩნდება, რადგან სასწაული სწორედაც ღმრთის ჩარევაა მოვლენათა მსვლელობაში და ბუნებრივ კანონთა თუ კანონზომიერებათა დარღვევას წარმოადგენს.

თუკი იტალიური რენესანსის ხანაში, იმდროინდელ მოაზროვნეთა თვალსაზრისის მიხედვით, ადამიანი იკავებს, ფაქტობრივად,  ღმრთის ადგილს და თავად აყალიბებს საკუთარ აწმყოსა თუ მომავალს, ფრანგული რევოლუციის ხანაში, რევოლუციონერთა შეხედულებით, პიროვნების ყოფას უნდა აყალიბებდეს და მის ბედს უნდა წყვეტდეს ადამიანთა ერთობა. შესაბამის დროებში გაბატონებული აზრით, პირველი შემთხვევისას ადამიანის ქმედებანი და მათი შედეგები თავად მის საკუთარ ხელთაა, ხოლო მეორე შემთხვევისას მას საზოგადოება ან საზოგადოებრივი დაწესებულებანი უწესებს ცხოვრების წესს და, შესაბამისად, თუკი იგი ამ წესებს აღასრულებს, დაცული იქნება ყოველგვარი საფრთხისაგან. ალფრედ ჰიჩკოკი ცხადად აჩვენებს, თუ როგორი მყიფეა როგორც ერთი, ისე მეორე საყრდენი. კათოლიკე რეჟისორს სწამს, რომ მიწიერი, ფიზიკური ადამიანის ნამდვილი და სანდო საყრდენი შეიძლება იყოს მხოლოდ მეტაფიზიკური ძალა, ანუ იგი, ვინც ადამიანის გარეთაა, ვინც მასზე ამაღლებული და მასზე აღმატებულია. მაგრამ ქრისტიანი ვერ იქნება პიროვნული ნებისაგან დაცლილი იარაღი თუ ნივთი, მოხვედრილი ღმრთის განმგებლობაში, რადგან ადამიანს ძალუძს თავად იტვირთოს პასუხისმგებლობა და თავად ისურვოს თანამშრომლობა იმ ზებუნებრივ არსებასთან, რომელსაც ძალუძს მისი გაძღოლაც, მფარველობაც და დახსნაც განსაცდელიდან.

ფილმის შექმნისას რეჟისორს არ უღალატია სინამდვილისათვის, – იმისათვის, რაც ნამდვილად მოხდა, – მაგრამ მან იმგვარი ამბავი აირჩია და იმგვარად მიაწოდა ის მაყურებელს, რათა დასტურად გამოდგომოდა ავტორის საზოგადო ხედვასა თუ დამოკიდებულებას. ხელოვანის ეს მიზანსწრაფვა კი ყოველთვის ამგვარი იყო და იქნება, რადგან ყველა ნაწარმოები, ჩვეულებრივ, ემსახურება შემოქმედის სასურველი სათქმელის მიტანას მკითხველამდე, მსმენელამდე ან მაყურებლამდე, ხოლო თუკი ავტორი შეძლებს, იგი ცდილობს, არა მარტო მისაწვდომი, არამედ დამაჯერებელიც გახადოს – მხატვრული ოსტატობის ძლიერი ზემოქმედებით – თავისი სიმართლე.

შესაძლებელია, ითქვას, რომ ალფრედ ჰიჩკოკმა თავისი ფილმის – „კაცი, რომელიც შეეშალათ“ – საშუალებით  მკაფიოდ გააცხადა თავისი რელიგიური უწყება: მაშინ, როცა ვერ იმარჯვებს ადამიანური სამართლიანობა და ადამიანი დაუცველი ხდება უსამართლობის პირისპირ, ერთადერთ ბურჯად მას ეგულება მეტაფიზიკური მზრუნველობის იმედი. კანონზომიერებისა და მიზეზობრიობის მიღმა სასწაულის არსებობა ადასტურებს თავისუფლების არსებობას, – თავისუფლებისა, რომელსაც სამყაროში ფლობს მხოლოდ ღმერთი და მხოლოდ ადამიანი, ღმრთის ხატი და ერთადერთი მისი მსგავსი არსება სამყაროში, სწორედ ამ თანაბარი თავისუფლების გამო.